Epoka kontrastów

W powszechnej świadomości średniowiecze to epoka, której początek to upadek ostatniego cesarza Zachodniego Rzymu Romulusa Augustulusa, a koniec wyznacza zdobycie Konstantynopola przez Turków w roku 1453. Historycy wskazują jednak, że ta cezura czasowa obejmuje de facto trzy odrębne etapy dziejów czyli: wieki ciemne (od V do X wieku), pełne średniowiecze i późne średniowiecze. Wyróżnia się też inne wydarzenia, które mogą stanowić granice ery np. początek reformacji czy odkrycie Ameryki przez Krzysztofa Kolumba.

Najważniejsze problemy epoki

Europa doby średniowiecza została zdominowana przez katolickie monarchie, które przeszły długą drogę od państw barbarzyńskich do rozwiniętych monarchii stanowych. Ustrojem gospodarczo-politycznym był feudalizm czyli system wzajemnych zależności pomiędzy poszczególnymi klasami społecznymi (rycerstwo, chłopi i mieszczanie). W rozwijających się miastach włoskich historycy dopatrują się początków kapitalizmu - kumulacja ziem, została zastąpiona kumulacją kapitału i jego stosunkowo łatwym obrotem.

Kultura i sztuka rozwijały się dzięki oparciu w instytucji Kościoła katolickiego, ale pewne jej formy (np. twórczość trubadurów) dalece wykraczały poza ówczesne normy obyczajowe. Myśl teologiczno-filozoficzna ukształtowała się dzięki tłumaczeniom prac filozofów starożytnych (Platona i Arystotelesa) oraz działalności św. Tomasza i św. Augustyna. Dwa główne style architektoniczne to styl romański i gotycki. Jedne z najbardziej charakterystycznych budowli średniowiecza to gotyckie katedry, których smukłe sylwetki fascynują do dziś.

Do najważniejszych wydarzeń politycznych średniowiecza należą: wojna stuletnia, spór o inwestyturę i ruch krucjatowy. Zwłaszcza ten ostatni dość mocno wpłynął na mentalność ówczesnego społeczeństwa, umożliwiając europejczykom zetknięcie się z cywilizacją islamu. Wielu historyków sztuki twierdzi, że to właśnie krucjaty spowodowały rozwój architektury gotyckiej.

Zła prasa

Przez wiele lat średniowiecze uważane było za epokę gorszą od antyku i nowożytności (pośrednią - stąd nazwa). Pogląd ów zawdzięczamy oświeceniowym naukowcom (zwłaszcza tzw. encyklopedystom), którzy utrwalili wiele szkodliwych mitów. Błędnie przypisano ludziom średniowiecza wiarę w płaskość Ziemi (co wynikało z omyłkowej interpretacji ówczesnych map). Błędnie powiązano również epokę z prześladowaniami na tle religijnym, chociaż najkrwawsze wojny o takim charakterze wybuchały w czasach nowożytnych. Również zapaść gospodarcza, a co za tym idzie wieloletni regres cywilizacyjny związany był raczej ze spuścizną po wojnach Rzymu i państw barbarzyńców, niż świadomym wyborem ludzi średniowiecza.